Cieczka - jak wyznaczyć okres płodny u suk, kiedy najlepiej ją kryć.
Metody wyznaczania okresu płodnego.
Jak ocenić, kiedy nadszedł najwłaściwszy moment wyjazdu z naszą ulubienicą do reproduktora? Wielu hodowców uważa, że to przecież oczywiste - najlepiej w 11-13 dniu cieczki lub kierując się zachowaniem suki i ewentualnych psów - samców współzamieszkujących z rodziną lub koczujących pod domem. Jeżeli suka jest przypadkiem książkowym, to taka ocena wystarczy i termin zostanie określony trafnie. Gorzej, jeżeli po kilku próbach hodowca nie uzyska żadnego miotu - bądź to przez brak akceptacji samca lub przez tzw. "puste krycia".
W praktyce w Klinice Weterynaryjna THERIOS w Myślenicach, którą prowadzi autorka artykułu - spotkano się już z sukami, które należało kryć w 6 dniu cieczki oraz z takimi, które okres płodny miały w 35-38 dniu od pojawienia się pierwszego krwistego wycieku.
Często zdarzają się suki, które mają słabo wyrażone objawy cieczki bądź takie, które przez tydzień krwawiły, po czym robiły sobie dwutygodniową przerwę, aby po tym czasie kontynuować cykl. Czasami reproduktor mieszka na drugim końcu kraju lub Europy, a my nie mamy czasu na kilkudniowy wyjazd, który w dodatku może nie przynieść upragnionych szczeniąt. Dlatego tak ważna jest świadomość, że można ocenić, kiedy u suki występuje okres płodny.
Metoda statystyczna:
Zgodnie ze statystyką większość suk zachodzi w ciążę, jeżeli będzie kryta pomiędzy 9 a 14 dniem cieczki. Należy jednak pamiętać, że statystyka podaje średnią i nie mówi nam o przypadkach skrajnych, które zdarzają się częściej, niż mogłoby się to wydawać.
Metoda biologiczna:
Obserwując zachowanie suki i zmiany zachodzące w zewnętrznych narządach płciowych, można z dość dużą skutecznością określić zbliżający się płodny okres. Wyciek z krwistego zmienia się na coraz jaśniejszy, przypominający wyglądem popłuczyny z mięsa, a suka zaczyna interesować się psami. Krycie następuje po zaobserwowaniu wyraźnego odruchu tolerancji.
Pomiar oporności śluzu pochwowego:
W handlu można się spotkać z tzw. elektronicznym wykrywaczem rui, czyli aparatem Dramińskiego. Przy jego pomocy można zmierzyć oporność śluzu pochwowego, która zmienia się wraz z przebiegiem cyklu. Jeżeli jest to jedyna stosowana metoda, to niesie ze sobą znaczne ograniczenia, ponieważ na opór śluzu wpływa wiele czynników, przez co często zdarzają się fałszywe wyniki. Polecane jest jako badanie uzupełniające.
Badanie cytologiczne:
Badanie cytologiczne jest bardzo pomocne zarówno w wyznaczaniu okresu płodnego u suk jak i jest to cenna metoda diagnostyczna przy chorobach narządu rodnego.
Lekarz weterynarii pobiera wymaz z pochwy właściwej, odciska na szkiełku, barwi preparat i ocenia pod mikroskopem widoczne komórki.
W czasie rui w wymazie obserwujemy komórki powierzchowne - gdy wśród nich ok. 90% stanowią komórki bezjądrzaste lub eozynofilne (w zależności od metody barwienia), suka nadaje się do krycia. Przy pomocy tej metody można również potwierdzić krycie (jeżeli hodowca nie jest pewny, czy doszło do kopulacji) - wymaz należy pobrać jak najszybciej, najlepiej do 12 godzin od przypuszczalnego kontaktu suki z psem. Potwierdzeniem jest znalezienie w wymazie plemników.
Badanie cytologiczne jest testem szybkim, tanim i cechującym sie dość dużą skutecznością, pod warunkiem, że osoba oceniająca wymaz posiada odpowiednie doświadczenie. Niestety nie jest to metoda niezawodna i w przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy wykonać dodatkowe badania, takie jak oznaczanie poziomu progesteronu lub waginoskopię.
Testy hormonalne:
W codziennej praktyce najczęściej wykonuje się pomiar progesteronu w surowicy krwi. Można to wykonać w laboratorium lub na miejscu w lecznicy, przy pomocy szybkich testów weterynaryjnych. Progesteron wyznacza nam orientacyjny moment wyrzutu LH (hormon przysadki mózgowej odpowiedzialny za owulację) - 2 dni po "piku" LH progesteron wzrasta do ok. 4 ng/ml, a najlepszy moment krycia wypada w dniu, kiedy osiągnie 5-8 ng/ml.
Jest to metoda najpewniejsza, jednak wiąże się z kilkakrotnym pobieraniem krwi i większymi kosztami.
Waginoskopia:
Waginoskopia oznacza badanie błony śluzowej pochwy przy pomocy endoskopu. Lekarz na podstawie wyglądu fałdów śluzówki ocenia stadium cyklu płciowego. W okresie przedrujowym, kiedy dominującymi hormonami są estrogeny, fałdy są soczyste, dobrze widoczne. W momencie, gdy zaczyna się wzrost progesteronu, fałdy się zapadaja, stają się pomarszczone i blade, i suka wchodzi w płodny okres.
Jest to metoda skuteczna, jednak niezbyt szeroko stosowana, ze względu na ograniczenia sprzętowe (nie każda lecznica jest wyposażona w endoskop).
Podsumowanie:
W naszej Klinice najczęściej monitoring cieczki zaczynamy od badań cytologicznych, powtarzanych początkowo co 2 dni, a potem nawet codziennie. Jeżeli suka ma być kryta jednorazowo, zalecamy w okresie, gdy wymaz wskazuje na zbliżający się okres płodny wykonanie pomiaru progesterony i/lub waginoskopii. Jeżeli jest możliwość kilkakrotnego powtarzania krycia, wystarczająca jest sama cytologia.
Należy pamiętać, że znajomość okresu płodnego nie gwarantuje sukcesu. Często dołączają się inne czynniki, które zaburzają nasz sukces hodowlany. Może to być niepłodny samiec, zaburzenia hormonalne, czy inne choroby dotyczące narządu rodnego lub innych narządów, które wydawałoby się, że z rozrodem mają niewiele wspólnego.
Czasem potrzebna jest sztuczna inseminacja suki, która mimo odpowiedniego okresu nie chce dopuścić do siebie samca. A czasem suka daje się zaszczenić, szczęśliwy hodowca po potwierdzeniu ciąży już wyobraża sobie urocze stadko szczeniąt biegające po podwórku, a do porodu nie dochodzi - okazuje się, że suka zresorbowała zarodki lub poroniła. Na szczęście w większości przypadków takie problemy są możliwe do rozwiązania, często potrzeba jednak czasu i odpowiedniego leczenia, aby uzyskać miot
źródło: lek. wet. Maja Ingarden, klinika weterynaryjna "Therios" w Myślenicach